Մտերիմներն անունը «թռչող կին» էին դրել, քանզի էության ամեն մի հյուլե վազում էր որևէ մեկի մոտ կամ ինչ-որ մի տեղ. Ամերիկա՝ որդիների մոտ, ամուսնու հետևից՝ Թեհրան, Կանադա՝ քրոջ մոտ, Գերմանիա՝ դեպի եղբայրը, և դեպի մոտ ընկերները՝ ցիրուցան աշխարհի այս ու այն կողմերում: Իրեն այդ մարդկանց աչքերով էր ճանաչում: Զգում էր, որ առանց մյուսների՝ պակաս-պռատ է, նման այն տան հասցեին, որի փողոցի անունն ու փոստային համարանիշը ջնջվել են: Չուներ այն օրերի ըմբռնողականությունն ու հիշողությունը: Մարդկանց, գրքերի ու ֆիլմերի անունները մտքից թռչում էին: Վստահ էր՝ այս վաղահաս մոռացկոտությունը, ընկճվածությունն ու մոլորությունը պատճառն էին բնակության՝ մի այնպիսի վայրում, որն իրենը չէ: Պիտի վերադառնար, բայց… հազարավոր պիտիներ, չպիտիներ ու գուցեներ էին կախված բայցից՝ այդ փոքրիկ, չորս տառից: Եթե վերադառնար ու տեսներ, որ իր քաղաքում էլ է օտարական, եթե չհասկանար իր հին մտերիմների լեզուն ու տեսներ՝ իրեն չեն ընդունում, եթե այն, ինչ խոսում էին Ամիրռեզայի հետևից, ճիշտ է: Եթե, եթե, եթե… Մահսիման չուներ հստակ մի պատասխան այս հարցերի համար: Կանգնած էր երկու ճանապարհի արանքում՝ երկու կես, երկու սիրտ: Թեհրանից եկող լուրերը նախանձելի չէին: Չէր ցանկանում զուր տեղը մտնել գետն ու խորտակվել:
***
Մսյո Միլոշը՝ միջանցքի ծայրի լեհ վարձակալը, իր շան հետ էր զրուցում: Գրկում էր ու երգում նրա համար. լեհերեն տխուր մի երգ, և շունն էլ երկար ու կարճ կաղկանձներով ձայնակցում էր նրան: Նույն անկենդան աչքերն ու կախ ընկած կոպերը: Միևնույն հայացքը: Միևնույն բույրը:
***
«Ես էստեղ ի՞նչ եմ անում: Կյանքս անիմաստ է և ունայն: Ինչի՞ եմ մնացել: Առանց Ամիրռեզայի: Առանց որդիներիս: Փարիզն էլ էն ժամանակների Փարիզը չէ: Դարձել է ծեր ու քմահաճ, չունի օտարականների համբերությունը: Ժամանակն է՝ Թեհրան վերադառնամ: Կյանքս է էնտեղ, տունս է էնտեղ: Իրական տունս: Ամենակարևորը՝ ամուսինս՝ Ամիրռեզան է էնտեղ: Սպասում է վերադարձիս: Էդպես չէ՞, Ամիրռեզա՛, լսո՞ւմ ես»: Իսկ այդ «լսում ես»-ը մի թշնամական ազդանշան էր՝ թաքուն բարկությամբ շաղախված:
***
Անանցյալ ու անիքնություն որդիներ: Կիսաամերիկացի: Քանի դեռ իր հետ էին, գիտեին, թե ով են և որտեղից են գալիս: Պարսկերենի ուսուցիչ ունեին, չէին ուրացել Թեհրանն ու իրենց ընտանիքը: Ամերիկա ոտք դրեցին թե չէ, փոխվեցին: Արմատներից ու ակունքներից զորեղ մի բան, անգամ ավելի զորեղ, քան պարսից լեզուն ու նախնիների պատմությունը, կախարդեց նրանց: Սամը դարձավ Սամի, Հորմոզը՝ Հոմի: Անուններն ու հուշերի կեսը քամու պես թռան»:
***
Մահսիման, ֆոտոխցիկը աչքին դնելով, հառեց դեմքներին: Սև ու սպիտակ լուսանկարներ: Մի աշխարհ թախիծի ու հոգնության անփոփոխ վայրկյաններ: Ցավեր, որ ձեռնափերի գծերում էին: Արևից այրված մաշկի ու խոր կնճիռներով լի ճակատների մեջ:
«Դեմքեր առանց դիմակների»,- ասաց ինքն իրեն:
Լուսանկարչական ցուցահանդեսի համար լավ վերնագիր էր:
***
Լուսանկարի հետ յուրատեսակ կապվածություն ուներ: Ներքին կապվածություն: Աչքը հպում էր օբյեկտիվին թե չէ, իր դիմաց մի նոր աշխարհ էր երևան գալիս: Առեղծվածային ու քողարկված մի աշխարհ: Ամիրռեզային էլ էր նկարել: Թեքվել էր՝ տեսնի, թե Մահսիման ինչ է ասում: Հաջող նկար էր ստացվել: Բնական: Ամիրռեզան՝ բաց աչքերով ու անակնկալի եկած մարդու հայացքով: Մահսիման ժամերով քարանում էր այդ լուսանկարի առաջ: Տեսնում էր նկարի ներսն ու հետևը: Ամիրռեզայի ապշած աչքերի խորքում փռված էր թաքուն մի աշխարհ՝ անցյալ, որն ապագայում էր, բազմաթիվ Ամիրռեզաներ՝ մանուկ-պատանի-ծեր՝ իրար հետևից շարք կանգնած… այնքան, մինչև ստվերը պակասում էր, խամրում, խունանում, դառնում մի կետ: Հետո՝ ոչինչ: Ֆոտոխ-ցիկի հետ սիրային տուրուառի մեջ էր: Իր երրորդ աչքն էր:
***
Երբ տեսա ձեզ, ինքս ինձ ասացի՝ էս կինն էլ ինձ նման է: Նրա հոգում մի հոր կա: Մենության հոր: Հապա հայացք գցեք ձեր կողքերը: Տեսեք՝ էն ծեր կինը մի մեծ պիցցա է պատվիրել, իր գլխի չափ: Ինչո՞ւ: Որովհետև մենակ է: Ուզում է լցնել հոգու հորը:
***
Օդանավի պատուհանից Թեհրանը լուսե մի ծովի նման փայլփլում էր: Բայց գետնի վրա լույսերը գունատ էին ու ցիրուցան: Անցան անծանոթ մի թունելով: Մահսիման մեկ-երկու փողոցի անուն հարցրեց և որևէ մե-կը չհիշեց: Անցան մի կամրջի տակով: Որտե՞ղ էր: «Շուտով կհասկանամ: Սա իմ քաղաքն է: Վե՛րջ Փարիզին»: Քնաբեր հաբերից գլուխն ըն-դարմացած էր: Մի պահ ուշքի էր գալիս, վերադարձի հուզումից առույգանում, բայց կոպերը վերստին ծանրանում էին: Սավառնում էր քնի ու արթնության մեջ: Հաճելի զգացում էր: Ասես օդում լող տվող թեթև մի զանգված լիներ: Մարմնի վրա չէր զգում ժամանակի կշռաքարը: Վազվզում էր անցյալի փողոցներում ու թաղերում: Օպերայի հրապարակից հասնում էր Թաջրիշ, Վոլտեր պողոտայից՝ Փահլավի: Շրջապտույտի մեջ էր:
***
Մի թեթև աղմուկ խուտուտ էր տալիս սիրտը, իսկ մի թույլ ջերմություն՝ գլգլում կաշ-վի տակ: Մտքում զրույց էր անում Մահսիմայի հետ, գիշերներն էլ՝ նրան հաճախ տեսնում երազում: Գունատ ու թույլ մի երազ կառչում էր հիշողության եզրից և կոպի առաջին իսկ դողից՝ հօդս ցնդում: Ամեն առավոտ արթնանում էր մի մշուշոտ տագնապով՝ մտածելով իրեն սպասվող անհայտ ճանապարհորդության մասին: Կանադա՜: Մինուս քսան աստիճան, մինչև ծնկները հասնող ձյուն, անծանոթ հարևաններ, անգ-լերեն բարև՝ «հաու դու յու դու»՝ քաղաքակիրթ ժպիտով ուղեկցվող:
Ինքն իրեն ասում էր. «Գաղթելու մասին երեսուն տարի առաջ պիտի մտածեինք: Հիմա միտքներս էն աշխարհ գնալը պիտի լինի: Ես ո՜ւր, Կանադան ո՜ւր: Պիտի ամեն ինչ զրոյից սկսեմ: Փողոցների անունները սովորեմ: Ունեցածս փողը կանադական դոլար լինի: Պիտի շարժուձևս փոխեմ: Էն էլ՝ էս տարիքում: Թանկագի՛ն կողակից, ին-չու չես հասկանում: Ես իրանցի եմ: Թամբալ եմ: Մոուլանայի ու Հաֆեզի սիրահար եմ:
Կանադայում ի՞նչ անեմ:
Գոլի Թարաղի «Վերադարձ»
Պարսկերենից թարգմանեց Արեգ Բագրատյանը
Գրքին ծանոթանալու համար սեղմեք նկարը:
Comments